Energietransitie (Smart Multi Commodity Grid – LTA Omgevingsbeleid) (A)

Het rapport ‘DELTAGRID 2050: perspectieven voor de Zuid-Hollandse energie infrastructuur’ is 1 juli 2019 gepresenteerd in een openbare PLEIN1 bijeenkomst.

Door middel van ontwerpend onderzoek, toont dit rapport aan de hand van de benaderingen Patchwork, Mainframe en Internet of Energy hoe het Zuid-Hollandse energiesysteem er in 2030 en 2050 uit kan zien.

Samen met regionale samenwerkingspartners verkennen we hoe deze perspectieven een plek kunnen krijgen in de verdere realisatie van ons toekomstige energiesysteem.

Een van de belangrijkste uitdagingen voor de energietransitie is het ontwerp en de realisatie van de bloedvaten en het zenuwstelsel van het energiesysteem: een Smart Multi Commodity Grid (SMCG). Het SMCG omvat de infrastructuren, digitale technologie en marktmodellen voor een duurzame, veerkrachtige en gedigitaliseerde hernieuwbare energie-economie.

Na de eerste verkenning gaat het vervolg dieper in op verschillende perspectieven en biedt het handvatten voor doorvertaling naar beleid.

Architectuur: kies Mainframe

Lokale optimalisatie: kies Patchwork

Les uit Patchwork: ontwerp veel ruimte voor energie in de gebouwde omgeving

Les uit Mainframe: kies de juiste commoditeit voor het beoogde doel

Rest- en afvalstromen (warmte, CO2) moeten gewaardeerd worden. Hiervoor is herregulering nodig

Beschouw iedere aansluiting als bi-directioneel

Ketenoptimalisatie is cruciaal: maximaliseer exergie

Gebruik bestaande infra voor nieuwe doeleinden (bijvoorbeeld CO2 leiding vanuit haven naar glastuinbouw)

Hou in ontwerpen rekening met de benodigde piek, in welke vorm, waarvandaan?

'Smart' is zowel noodzaak als uitdaging. Alles wat digitaliseert wordt ook kwetsbaar. Cybersecuritization by design dus

Import (en opslag) zijn nodig voor een resilient systeem

Alle energiestromen zijn machine to machine, dus te automatiseren. Basis voor Internet of Energy

Uitvoerend experts: Arash Aazami (Kamangir), Mattijs Taanman (Wolfpack), Rens Wijnakker (Fabrications), Joost v/d Waal (Studio Marco Vermeulen). Daarnaast vele externe en interne energie-experts.

Beleidsinformatie Maatschappelijke Ontwikkelingen

Circulaire economie en maatschappelijke gevolgen (A)

De transitie naar een circulaire samenleving biedt enorme kansen. Maar dat wil niet zeggen dat alle groepen daar ook van profiteren. Daarom moet de overheid oog hebben voor groepen die achterblijven, of die, in werkelijkheid of in hun eigen beleving, er zelfs op achteruit dreigen te gaan. Ecorys heeft onderzoek gedaan naar de (mogelijke) sociale effecten van deze transitie. Het onderzoek betrof zowel grondig literatuuronderzoek als een bijeenkomst waarin experts in meerdere gespreksronden in debat gingen.

Ecorys concludeert dat een circulaire economie vele sociale kansen biedt, maar ook bedreigingen. Een circulaire economie biedt kansen voor alle opleidingsniveaus en heeft mogelijk een positieve invloed op de gehele werkgelegenheid. Hiervoor is het wel noodzakelijk dat het aanbod van arbeid op de lange termijn ook stijgt, anders dreigt een verdringingseffect. Bovendien zijn de baten niet evenredig verspreid over alle sectoren. De onvermijdelijke verschuiving van werkgelegenheid brengt maatschappelijke en individuele aanpassingskosten met zich mee, zoals een nieuwe baan zoeken, omscholing of zelfs (tijdelijke) acceptatie van een lager loon. Ook de effecten op de koopkracht zijn tweeledig. Ontwikkelingen als refurbishment en reparaties leiden tot een stijging van de koopkracht, maar gebruik van circulaire grondstoffen is (vooralsnog) vaak duurder dan lineaire grondstoffen. Goederen delen zorgt voor meer toegankelijkheid, maar abonnementen aangaan (‘product-as-a-service modellen’) kan leiden tot meer schulden bij kwetsbare groepen. Ook het principe van ‘de vervuiler betaalt’ kan leiden tot meer kosten voor lagere inkomensgroepen en vormt daarmee een risico voor de sociale positie van deze groep.

In deze verkennende studie kunnen geen specifieke getroffen groepen worden aangewezen. Daarvoor is additioneel onderzoek nodig, waarbij in meer detail wordt gekeken naar sociale gevolgen voor specifieke doelgroepen en regio’s.

De transitie naar een circulaire economie gaat gepaard met andere typen banen en een verandering in werkgelegenheid. Om voorbereid te zijn op deze veranderingen heeft onderzoeksbureau TNO beleidsvoorbereidend onderzoek gedaan naar de directe, aanwijsbare invloed van een transitie naar een (meer) circulaire economie op de aard en omvang van werkgelegenheid in Zuid-Holland. Dit is gedaan op basis van de vijf transitiethema’s in het rijksbrede programma Circulaire Economie: biomassa en voedsel, bouw, kunststoffen, maakindustrie en consumptiegoederen.

Dit kwantitatieve onderzoek biedt inzicht in de veranderingen in werkgelegenheid, op basis van een ‘gematigd’ en ‘hoog’ circulair scenario ten opzichte van een ‘business-as-usual’ scenario . De basis voor de analyse zijn nationale trends/activiteiten die waarneembaar zijn in statistieken.

Als uitgangspunt is de huidige status van de circulaire economie in Zuid-Holland genomen, ofwel de bedrijfsactiviteiten in de huidige economie die al aangemerkt kunnen worden als ‘circulair’. In de huidige economie van Zuid-Holland bevinden zich ruim 15 duizend bedrijven en initiatieven die al als circulair aangemerkt kunnen worden. Hierbij zijn ongeveer 91.500 werkzame personen betrokken – iets meer dan vijf procent van de totale werkgelegenheid in Zuid-Holland. Net als elders in Nederland bevinden deze activiteiten zich veelal in de reparatie en recycling hoek, activiteiten die naar verwachting nog meer zullen groeien in de transitie naar een circulaire economie.

Het effect van de circulaire transitie in het ‘hoge’ scenario wordt geschat op een netto productie-effect van ongeveer 2,5 miljard euro in 2040 met 13.750 voltijdsbanen in Zuid-Holland. Er zijn wel verschillen in sectoren en deelregio’s.

De resultaten van het werkgelegenheidsonderzoek zijn gekoppeld aan de ‘Human Capital Agenda’, belegd bij de Economic Board Zuid-Holland en de provincie. TNO schat in dat investeringen in circulaire economische activiteiten minstens 5.000 opleidingen mogelijk maakt, dat minstens driekwart van het aantal te creëren banen toegankelijk is voor mensen die volledig werkloos zijn of een kleine deeltijdbaan van hebben en dat er minstens 1.000 mbo-afgestudeerden werk kunnen vinden in activiteiten die passen in een circulaire economie.

Energietransitie en maatschappelijke gevolgen (U)

Nog te verschijnen. In dit onderzoek, uitgevoerd door Kantar en E-Canvasser, wordt de lokale deelname aan de energietransitie in een landelijk deel (Alblasserwaard) en een stedelijk deel (Drechtsteden) van de provincie Zuid-Holland onder de loep genomen. Welke mensen nemen deel aan lokale initiatieven voor energieopwekking, welke niet? En waarom wel of niet? Op welke manier kan de ‘brede middengroep’ (mensen die nu nog niets doen, maar onder de juiste voorwaarden mogelijk wel iets willen doen) worden verleid om in te stappen? Het onderzoek bestaat uit een grote, representatieve survey onder bewoners van beide gebieden, aangevuld met ‘microtargeting’ technieken:op basis van bestaande open source data worden ‘wijkprofielen’ opgesteld. In de laatste ‘kwalitatieve’ onderzoeksfase wordt, samen met de provincie Zuid-Holland, een aantal communicatieboodschappen ‘op maat’ ontwikkeld en getest op begrijpelijkheid, geloofwaardigheid, acceptatie, herkenning, overtuigingskracht en waardering.

Accelerating circular economy (ACCEZ) (U)

Met de oprichting van ACCEZ in april 2018 heeft de provincie Zuid-Holland een stevige basis gelegd voor de versnelde ontwikkeling van kennis voor de overgang naar een circulaire economie. Met het kennisprogramma verstevigt tegelijkertijd het netwerk van onderzoekers, ondernemers en beleidsmakers die de circulaire economie dichterbij brengen voor Zuid-Holland. De door ACCEZ verzamelde kennis stimuleert het innovatief vermogen van de ondernemers, legt een wetenschappelijke basis onder beleid en biedt wetenschappers een proeftuin om wetenschappelijke denkkracht maatschappelijke betekenis te geven. De kracht van deze samenwerking werd al vroeg herkend door de oprichtende partijen van ACCEZ: provincie Zuid-Holland, VNO NCW West, Universiteit Leiden, Technische Universiteit Delft, Wageningen University and Research en Erasmus Universiteit Rotterdam.

ACCEZ richt zich op 4 sectoren die voor de provincie Zuid-Holland van groot economisch en sociaal belang zijn, te weten (1) circulaire gebiedsontwikkeling, (2) kringlooplandbouw, (3) kunststoffen en (4) maakindustrie. Binnen elk van die sectoren zoekt ACCEZ uitdagingen die de transitie naar een circulaire economie in de weg staan. ACCEZ signaleert specifieke aandachtsgebieden waar die uitdagingen het meest zichtbaar zijn en waar bij de verschillende stakeholders een gevoel van urgentie aanwezig is.

De ACCEZ-werkwijze wordt gekenmerkt door experimentele co-creatie. Voor de transitieopgaven binnen een aandachtsgebied worden gezamenlijk triple helix onderzoeksprojecten opgezet. ACCEZ levert de noodzakelijke ondersteuning. De realisatie van een circulaire economie vraagt om antwoorden op vraagstukken die niet vanuit een enkel bedrijf of branche kunnen worden gegeven. Input vanuit verschillende beleidsdomeinen, wetenschappelijke disciplines en ondernemerschap zijn daarvoor nodig. Bij het verbreden van die scope en de betrokken stakeholders speelt ACCEZ een actieve rol. Door aanwezig te zijn in de onderzochte gebieden en analyses te ontwikkelen met en voor ondernemers en beleidsmakers, zetten de onderzoekers in de lopende ACCEZ-onderzoeksprojecten nu al een stempel op de regionale ontwikkelingen in de Haagse Binckhorst en het Groene Hart.

Voor de periode tot april 2023 is er door inzet van de ACCEZ-partijen 7 miljoen Euro triple helix onderzoek financierbaar.

Verkenning circulaire economie (U)

Provincie Zuid-Holland is mede ondertekenaar van het landelijke grondstoffenakkoord. Dit stelt het doel van 100% circulair in 2050. Op basis van dit akkoord dragen we bij aan de transitieagenda's (biomassa en voedsel, kunststoffen, de maakindustrie, de bouw en consumptiegoederen) die de komende 5 jaar gezamenlijk met alle partners die ondertekend hebben  worden uitgevoerd. We willen de situatie in Zuid-Holland met betrekking tot de grondstofstromen verder in beeld brengen. Per Zuid-Hollandse sector (bijvoorbeeld: industrie, tuinbouw, bouw) willen we weten wat er nodig is om van een lineaire naar een circulaire keten te komen. Ook willen we weten welke stoffenstromen er door de provincie gaan en wat die stromen kosten in euro’s, natuurlijk kapitaal en qua sociale impact. Met dit inzicht kunnen onderzoekers adviseren welke prikkels de provincie kan geven om industrie, MKB, burger en andere doelgroepen in beweging te brengen circulair te gaan denken en handelen. Dan wel welke rol de provincie hierbij het beste kan innemen. De onderzoeken worden samen met de markt uitgevoerd. Ook wordt er voor zover mogelijk ook een 0-meting gedaan worden specifiek voor Zuid-Holland,  alsmede een aanzet voor een monitoringssysteem.  Daaraan kan ook een raming worden gehangen voor financiering van initiatieven van de komende 4 jaar. Gedacht kan worden aan een fonds, inzet op lobby of verbindingen tussen kennis en markt brengen.