Het Kerkraadse dialect wordt nog vrij algemeen gesproken in alle lagen van de bevolking.

Het Kerkraadse dialect behoort tot het Ripuarisch-Frankisch dialect net zoals de dialecten uit Simpelveld en Vaals. De naam Ripuarisch is afgeleid van het Latijnse woord 'ripa' dat oever betekent. In dit geval wordt de rechteroever van de Rijn bedoeld. De Romeinen noemden de Frankische stammen die aan de Mittelrhein en de directe omgeving woonden 'Ripuariërs'.

Om het dialect op enig moment vast te leggen zodat het ook voor het nageslacht behouden blijft en om vervlakking tegen te gaan, werd in 1957 begonnen met het verzamelen van materiaal. Dit mondde uiteindelijk uit in de uitgave van een Kerkraads woorden boek,  de 'Kirchröadsjer Dieksiejoneer'.

Dat het Kerkraadse dialect nog springlevend is, bewijst het gebruik ervan in liedteksten, boeken, gedichten, verhalen en toneelstukken etc. Het Kerkraadse dialect is onlosmakelijk verbonden met carnaval. Er zijn meerdere verenigingen die zich bezig houden met het levend houden van het Kerkraadse dialect in al zijn vorm zoals de 'Dialekverain Kirchröadsjer Plat' en 'Dialekverain d’r Wauwel'.

Het initiatief om te komen tot een Kerkraads woordenboek werd in 1957 genomen door enkele liefhebbers die waren begonnen met het verzamelen van typisch Kerkraadse woorden en uitdrukkingen uit angst voor het verdwijnen van de streekeigen taal.

Stichting Kirchröadsjer Dieksiejoneer

Op initiatief van burgemeester Jo Smeets kwam de uitgave van zo’n woordenboek midden 1976 in een stroomversnelling: de gemeente was bereid de uitgave van een Kirchröadsjer Dieksiejoneer met menskracht en met financiën te ondersteunen en een aantal neerlandici en germanisten die verbonden waren aan de scholen Sancta Maria, St. Antonius Doctor College en Rolduc verleenden graag deskundige ondersteuning. Op 7 oktober 1986 werd de “Stichting Kirchröadsjer Dieksiejoneer” notarieel opgericht.

De stichting had een tweeledig doel: naast de samenstelling en uitgave van een Kerkraads woordenboek ook de bevordering van de bestudering en het juist gebruik van het Kerkraads dialect. Een jaar later rolde het eerste exemplaar van de Dieksiejoneer van de persen. Zonder overdrijving kan worden gesteld dat de Kirchröadsjer Dieksiejoneer voor veel soortgelijke initiatieven elders in het land een voorbeeldfunctie heeft gehad!

De Stichting Kirchröadsjer Dieksiejoneer heeft eind 2009 besloten om zichzelf op te heffen, maar wil graag dat haar nalatenschap niet verloren gaat en vindt ook dit keer de gemeente Kerkrade aan haar zijde. De gemeente neemt actief deel in de gemeentelijke werkgroep dialect (o.m. verantwoordelijk voor een nieuwe versie van de Kirchröadsjer Dieksiejoneer, het Kerkraads woordenboek).

De gemeente is blij en trots dat inmiddels d’r Nuie Dieksiejoneer beschikbaar is. Een compleet nieuwe en herziene uitgave met veel tekeningen, uitdrukkingen, liedjes en een volledige grammatica. D'r Nuie Dieksiejoneer is verkrijgbaar aan de balie van het stadskantoor en in diverse boekhandels in Kerkrade.

Bij d’r Nuie Dieksiejoneer hoort ook een woordenlijst die u kunt toevoegen aan de spellingscontrole op uw computer. Zo wordt de spelling van de Kerkraadse woorden gecontroleerd terwijl u typt. U kunt de woordenlijst en de instructies voor installatie onderaan deze pagina downloaden.

Bekijk ook eens de Kirchröadsjer Zagenswies