Foto links: luchtfoto van het Surinameplein e.o.

in 1968. Links De Klokkenhof, op de grens van de 19e-eeuwse stad en de westelijke tuinsteden. Bovenaan het vm. Delta Lloydgebouw aan de Nachtwachtlaan, uit 1966. Rechts: foto van De Klokkenhof in huidige staat. | Foto links: beeldbank Stadsarchief Amsterdam. Foto rechts: Paul Nieuwenhuizen.

Behalve de 14 bouwlagen tellende woontoren op een rechthoekige plattegrond omvat De Klokkenhof een dwars daarop geplaatste langgerekte bakstenen laagbouw van 4 verdiepingen, bestemd voor bejaardenwoningen. Haaks daarop is op zijn beurt een bakstenen bouwvolume van 6 verdiepingen gebouwd, dat oorspronkelijk een bejaardentehuis huisvestte. Op de uiterste hoeken van het complex zijn lage paviljoens van 2 verdiepingen neergezet, voorzien van grote ramen. Het paviljoen naast de toren kreeg een functie als bibliotheek, het andere als kantoor. Het geheel sluit aan op het zuidelijke van de al in 1927 voltooide gebogen bouwblokken die het Surinameplein als het ware omarmen. Plein en bebouwing heten de bezoeker van de stad op deze wijze een warm welkom. In deze opzet, die gedeeltelijk al voor de oorlog door Cornelis van Eesteren was bedacht, was uitdrukkelijk rekening gehouden met de rol die de auto in de toekomst zou gaan spelen. Oorspronkelijk was op de plek van De Klokkenhof een garage gepland.

In een van de paviljoens kwam een ANWB-kantoor. | Foto: J.M. Arsath Ro'is, beeldbank Stadsarchief Amsterdam.

Uiteindelijk kwam in het paviljoen aan de stadszijde een ANWB-kantoor. In de plint van de toren bevinden zich al van meet af aan een hotel en restaurant. Het hotel heeft, tussen 2 haakjes, enige tijd de twijfelachtige eer genoten een van de slechtste van de stad te zijn: in 2016 bezette het de 349e plaats op een ranglijst met 365 accommodaties. Het had om die reden zelfs even een soort van cultstatus. De naam De Klokkenhof is overigens afkomstig van het carillon van 28 klokken, hoog aan de dakrand van de toren. Dit carillon is gegoten door de wereldvermaarde Koninklijke Eijsbouts Klokkengieterij in het Noord-Brabantse Asten.

Het carillon, de naamgever van het complex. | Foto: Paul Nieuwenhuizen.

De Klokkenhof is in 1954 ontworpen door de architecten C. Wegener Sleeswijk en S.J.S. Wichers en werd voltooid in 1961. Opdrachtgever was de vooruitstrevende christelijke projectontwikkelaar Huibert van Saane, die al vanaf de jaren 20 zocht naar mogelijkheden om tot een vernieuwing van de volkshuisvesting te komen. Net als de Oranjehof aan de Korte Geuzenstraat, door hem in 1941 ontwikkeld, was De Klokkenhof exclusief bedoeld voor bewoning door alleenstaande vrouwen, een bevolkingsgroep die weinig kans maakte op de woningmarkt. De 132 studio’s, die slechts 3,5 x 5,5 meter meten, hebben tot voor kort inderdaad uitsluitend vrouwelijke huurders gekend. In de beginjaren schijnt Van Saane zich persoonlijk met de ballotage te hebben bemoeid. De vrouwen moesten tussen de 35 en 50 jaar oud zijn, van onbesproken gedrag, een vaste baan hebben en samenwonen was uit den boze. Onder hen hadden velen een administratieve baan of werkten in de verpleging. Ook woonden er juristen en artsen in De Klokkenhof. Een conciërge hield toezicht. Ondanks de piepkleine afmetingen van de  keuken, badkamer en wc golden de woninkjes in de naoorlogse jaren van grote woningschaarste als luxueus. Het prachtige uitzicht over de stad aan de ene kant en tot aan zee aan de andere speelde daarbij zeker ook een rol. De Klokkenhof genoot dankzij dit alles zelfs een enigszins chique reputatie.

In de plint van De Klokkenhof bevinden zich al van meet af aan een hotel en restaurant. | Foto’s: Paul Nieuwenhuizen.

Een aspect van het complex dat nadere aandacht verdient is het grote tegelmozaïek aan de zijkant van de toren, aan de kant van het Surinameplein. Dit kunstwerk van Jan Goesting strekt zich uit van het trottoir tot aan de tweede verdieping, en zou de Bijbelse figuur Ruth voorstellen. Inderdaad wordt deze dikwijls voorgesteld als een vrouw met gerstschoven in de armen, staande in een gerstveld. In het oudtestamentische boek Ruth wordt verhaald hoe de gelijknamige weduwe in den vreemde belandt en zich door haar deugdzaamheid (lees: kuisheid) staande weet te houden in een ruwe omgeving. Zij krijgt toestemming om de door de maaiers op het veld achtergelaten halmen te verzamelen om in haar levensonderhoud te voorzien. Getroffen door haar sterke persoonlijkheid en eerzaamheid vraagt Boaz, de rijke bezitter van het land, haar ten huwelijk. Zou deze op een goed zichtbare plek aan De Klokkenhof aangebrachte voorstelling misschien bedoeld kunnen zijn geweest als een enigszins moraliserende maar uiteindelijk toch ook hoopgevende boodschap aan de bewoonsters?

Tegelmozaïek van Jan Goesting, aan de zijkant van De Klokkenhof. | Foto: Paul Nieuwenhuizen.

In de rubriek Erfgoed van de Week staat elke week een bijzondere archeologische vondst, vindplaats, voorwerp, monumentaal gebouw of historische plek in de stad centraal. Via de website amsterdam.nl/erfgoed, Twitter @erfgoed020 en Facebook Monumenten en Archeologie delen de erfgoedexperts van Monumenten en Archeologie het erfgoed van de stad met Amsterdammers én overige geïnteresseerden.

De Klokkenhof aan het Surinameplein, oktober 1961. | Foto: Archief van de Dienst Ruimtelijke Ordening, beeldbank Stadsarchief Amsterdam.